شهر قلعه تل؛ منطقه ای تاریخی در خوزستان، عکس
به گزارش مجله آیرخ، این شهر از قدیم مرکز دهستان قلعه تل و محل آمد و رفت ساکنان اطراف و تأمین خدمات اولیه روستاهای این دهستان بوده است. شهر قلعه تل در سال1395دارای جمعیتی بالع بر 7582نفر بوده است . رشد جمعیت این شهر حاصل مهاجرت جمعیت روستایی دهستان قلعه تل به این شهر است.
قدمت شهر قلعه تل
سکونت در شهر قلعه تل با استناد آثار تاریخی بدست آمده در نشستگاه آن به گذشته ای بسیار دور در دوره حاکمیت پادشاهی عیلام باز می گردد. این پادشاهی که در حدود 5000 سال پیش در پهنه ای از جنوب غرب و غرب ایران کنونی وجود داشت از چندین شهر و ناحیه مهم تشکیل می شد که معروف ترین آنها آنزان یا آنشان بود که گمان بر این است منطبق بر منطقه اطراف شهر ایذه کنونی است. اهمیت این شهر و نزدیکی شهر کنونی قلعه تل با آن و نیز احتمال عبور کاروان های بین شهر آنزان و شوش از جهت میانکوهی منطبق بر دشت قلعه تل بر احتمال رونق حیات این شهر در روزگار عیلامیان می افزاید. از آثار عیلامی کشف شده در این شهر دو سنگ عظیم است که سال ها پیش هنگام حفر زمین برای ساخت و ساز از زمین بیرون آورده شدند. یکی از این سنگ ها پایه ستون و دیگری سنگی منقوش به پیکره چهار نفر است که دو نفر روبروی دو نفر دیگر دست به سینه ایستاد ه اند.
گذشته از این وجود منابع آب و خاک مناسب برای کشاورزی و مراتع وسیع و غنی در کوه های اطراف قلعه تل، وجود جمعیت یکجانشین و کوچ نشین در این منطقه را محتمل می سازد. علاوه بر سابقه حیات دیرین در قلعه تل که عمدتاً با هاله ای از ابهام همراه است، بخش دیگری از سابقه حیات شهر قلعه تل که از آن زمان تا کنون استمرار دارد، به دوره قاجاریه و اندکی قبل از آن باز می گردد. این حیات دارای کننده ای پابرجاست که بر روی تپه ای مشرف به دشت و رودخانه جاری در پای آن به شکل قلعه ای پر هیبت ولی رنگ و رو باخته خود نمایی می کند. این قلعه توسط محمد تقی خان چهارلنگ بختیاری ساخته شد. از این قلعه برای فرماندهی قشون استفاده می شد. وصف این قلعه و حیات اجتماعی درون و بیرون آن که نشانی از سکونت در این شهر را به همراه دارد، در سفرنامه سر هنری لایارد ـ شهروند انگلیسی آمده است. در این سفرنامه تنها اشاره اندکی به جمعیت ساکن در خارج قلعه که باید افراد غیر مرتبط با خاندان خان باشند، شد: در پای تپه ای که قلعه بر فراز آن جای داشت، یک ده با تعدادی خانه گلی وجود داشت اشاره به بوته زارهای پر پشت در اطراف قلعه و گله های حیوانات وحشی بخصوص شیر و گراز، در وجود جمعیت زیاد در این محل تردید ایجاد می کند.
قلعه تاریخی شهر
شهر قلعه تل نخست در اطراف تپه ای بنا شده که زیر بنای قلعه موجود شهر است. این قلعه بر روی تپه ای طبیعی قرار گرفته است که بر اساس گفته ها بخشی از ارتفاع آن بصورت مصنوعی ایجاد شده است. ناظران در قلعه کاملاً به دشت مشرف هستند و این موقعیت مکانی فرصت مناسبی برای کنترل و دیده بانی خروجی هایی از کوهستان به دشت که امکان هجوم و حمله از آنها وجود داشت، فراهم می کرد. در حال حاضر قلعه تلی از خاک را در خود جای داده که حاصل از ریزش دیوارها و برجهای بلند و اتاق های عظیم آن است. وصفی از این قلعه در سفرنامه لایارد وجود دارد که گویای ارج و ابهت آن در روزگان قدیم است.
قلعه دارای چهار برج و به شکل مربع ساخته شده و در یکی از زاویه های آن یک عمارت چهار ضلعی احداث شده بود که در طبقه فوقانی آن لامردون و یا مهمان خانه قرار داشت. در طبقه تحتانی راهرو مسقف طویلی این ساختمان را به محوطه مرکزی قلعه متصل می ساخت. قلعه دارای دو حیاط بود که قسمت بیرونی جهت میهمانان و مستخدمین و گارد محافظ و قسمت داخلی مخصوص خانواده خان شامل خانواده محمد تقی خان و برادرش آکلب علی بود.
روی برج ها و دیوارهای قلعه چند قبضه تفنگ سنگین فتیله ای نصب شده بود که هر کدام هشت یا نه پا طول داشته و قابل حمل بودند. این فنگ ها روی محور و حلقه های مخصوصی می چرخیدند و با یک نوع گلوله های عظیم و مقداری گلوله های کوچک و تکه پاره های آهن مسلح می شدند. گرچه قلعه از سنگ و آجر ساخته شده بود و می توانست در برابر حملات و یورش های غیر منظم محلی پایداری نماید ولی در برابر آتش توپخانه یک نیروی عظیم نمی توانست مقاومت داشته باشد.
در سال 1385 اقداماتی برای پاکسازی درون قلعه از نخاله های ساختمانی حاصل از ویرانی دیوارها و سقف اتاق های قلعه از طرف سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی آغاز شد که هنوز ادامه دارد. در این طرح بخشی از دیوارهای فروریخته بازسازی شده است.
نشانه های شهری و منطقه ای قلعه تل
قلعه بلندترین نقطه و گویاترین نشانه شهر برای تازه واردان به شهر یا مسافرانی است که از جهت ارتباطی اهواز به اصفهان عبور می کنند. در پای این قلعه رودخانه ای وجود دارد که آب چشمه هایی را به رودخانه گلال انتقال می دهد. این رودخانه منبع تأمین آب اراضی فراوانی در قلعه تل و بوگری است که عمدتاً زیر کشت صیفی جات و برنج هستند. روستای بوگری که اینک به شهر قلعه تل بسیار نزدیک شده یکی از نقاط سرسبز و خوش عطر دشت قلعه تل است. یکی از چشمه های مسدود شده در پای این قلعه از قدیم مهمترین منبع تأمین آب ساکنان بود که تا مدت ها آب پاک و گوارایی داشت.
دره های کوهستانی اطراف دشت که روستاهایی را در کنار یا نزدیک خود به همراه دارند دارای آب و هوایی خنک هستند که برای بسیاری از مردم استان شناخته شده اند. دره های مال آقا، تنگ کرد، بیدستان و تمبی آشناترین مناطق کوهستانی اطراف دشت را برای ساکنان و مسافران گریزان از گرمای هوا هستند. نزدیک ترین نقطه تفریحی ـ طبیعی به شهر قلعه تل در پای کوه قجه قرار گرفته است که به هفت چشمه معروف است. مناطق کوهستانی در تعطیلات نوروزی و تابستان پذیرای جمعیت زیادی از سراسر استان هستند.
منبع: گردشبان