آوانویسی و بارگذاری آوانوشته های زبانی 6 استان ایران
به گزارش مجله آیرخ، به نقل از روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، فریار اخلاقی عضو هیأت علمی و استادیار پژوهشکده زبان شناسی، کتیبه ها و متون امروز 8خرداد 1400با اعلام این خبر گفت: طرح ملی اطلس زبانی ایران، طرح کلان در دست انجام گروه زبان و گویش رایج است که با همکاری اعضاء گروه، ادارات کل میراث فرهنگی استان های هدف و نیز پژوهشگران علاقه مندِ طرف قرارداد با پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری پیش می رود.
مجری طرح ملی اطلس زبانی ایران شرح داد: سابقۀ طرح ملی اطلس زبانی ایران به اوایل دهۀ پنجاه و گردآوری نمونه های گویشی از آبادی های کشور برمی شود، زمانی که با مشارکت فرهنگستان زبان و سازمان جغرافیایی کشور در اجرای طرحی که فرهنگساز نامیده شدو مقرر بود از هر آبادی بالای ده خانوار کشور به ازای هر گونۀ زبانی رایج، یک نمونۀ گویشی گردآوری شود.
استادیار پژوهشکده زبان شناسی کتیبه ها و متون افزود: مبنای گردآوری، پرسش نامه ا بود که با هدف مستندسازی ویژگی های عمدۀ گونه های زبانی ایران در فرهنگستان زبان ، مشتمل بر 105 واژه و عبارت و 36 جمله که گویشور در همراهی با فرد مصاحبه کننده، تک تک آن ها را به گویش خود دو بار تکرار می کرد و کل جلسۀ هر مصاحبه بر یک روی نوار کاست ضبط می شد بود.
اخلاقی گفت: این طرح در سال 1357 و در جریان تحولات زمان پیروزی انقلاب اسلامی متوقف شد اما گنجینۀ کاست های گردآوری شده علی رغم چند بار جابه جایی بین ارگان های مختلف تا حد زیادی محفوظ ماند و خاتمه در اواخر دهۀ هفتاد به سازمان میراث فرهنگی کشور تحویل داده شد.
او گفت: با احیای طرح در دهه 1380، از سوی مسئولان وقت مقرر شد اقدامات اجرا شده در قالب طرح فرهنگساز، فاز نخست از طرح اطلس زبانی ایران در نظر گرفته شود و با هدف ایجاد امکان بهره برداری از گنجینۀ گویشی گردآمده در دهۀ پنجاه و فراهم آمدن داده هایی قابل مقایسه از سراسر کشور، گردآوری از سایر مناطق کشور که تحت پوشش فرهنگساز قرار نگرفته بودند با همان رویه و با همان پرسش نامه در فاز جدید ادامه یابد.
عضو هیأت علمی پژوهشکده زبان شناسی کتیبه ها و متون افزود: علاوه بر آن، با توجیهات علمی، برنامه ریزی های لازم برای تبدیل کردن طرح به طرحی پویا و رایانه ای انجام شد که لازمۀ آن دیجیتالی کردن نمونه های گویشی و نگارش بسته برنامۀ رایانه ای خاص طرح بود که هر دو در دستور کار قرار گرفت.
او اظهار کرد: با این هدف در سال های اولیۀ دهۀ هشتاد، گردآوری نمونه های گویشی از استان هایی که در طرح فرهنگ ساز گردآوری داده های زبانی در آن ها آغاز نشده یا به اتمام نرسیده بود آغاز شد و پس از آماده شدن نسخۀ اولیۀ نرم افزار، آوانویسی نمونه ها آغاز شد.
اخلاقی شرح داد: فاز جدید این طرح از سال 1394 با مدیریت علمی نگارنده با هدف تکمیل مطالعات پژوهش های پیشین به منظور مستندسازی، بررسی و ترسیم نقشه های زبانی رایانه ای گسترۀ زبان های ایرانی و غیرایرانی رایج در مرزهای جغرافیایی کشور ایران در دست برنامه ریزی و اجرا است.
این زبان شناس در تشریح مراحل انجام طرح گفت: در این طرح از هر آبادی بالای ده خانوار کشور یک نمونۀ گویشی از طریق مصاحبۀ زبانی و ضبط صدای گویشور گردآوری، سپس فایل های صوتی گردآمده با الفبای آوانگار بین المللی آوانویسی رایانه ای می شود و پس از بارگذاری در سامانۀ طراحی شده برای اطلس زبانی ایران، نقشه های زبانی رنگی اتوماتیک از مناطق بررسی شده ترسیم می شود.
مجری طرح ملی اطلس زبانی ایران با بیان اینکه در فاز جدید طرح، تدوین اطلس های زبانی استان های کشور در تعامل با ادارات میراث فرهنگی استان های مورد نظر در دستور کار است خاطرنشان ساخت: طرح اطلس زبانی ایران در سه بُعد در دست تکمیل و اجرا است.
اخلاقی بعد نخست اطلس زبانی ایران را گردآوری نمونه های زبانی از مناطقی که در فازهای پیشین گونه های زبانی آن گردآوری نشده است، اعلام کرد و گفت: در فاز کنونی گردآوری نمونه های زبانی از آبادی های استان لرستان در دستور کار و در دست انجام است و تا کنون گردآوری نمونه های زبانی از آبادی های شهرستان های خرم آباد، الیگودرز، ازنا، دورود، بروجرد، دوره چگنی و رومشکان به خاتمه رسیده است.
او با بیان اینکه بعد دوم اطلس زبانی ایران، آوانویسی مصاحبه های زبانی و تکمیل پایگاه داده های آوانویسیی شده است، گفت: در فاز کنونی، تدوین اطلس زبانی از طریق آوانویسی مصاحبه های زبانی 6 استان در دست انجام بوده و آوانویسی و بارگذاری آوانوشته های زبانی این استان ها در سامانۀ اطلس زبانی ایران یا به خاتمه رسیده یا ادامه دارد.
او در تشریح این فرایند در استان های یاد شده گفت: طرح تدوین اطلس زبانی استان اصفهان توسط پونه مصطفوی با همکاری هانیه یارمند در حال انجام است که فاز اول آن به اتمام رسیده و 700 مصاحبه آوانویسی و بارگذاری شده است.
اخلاقی افزود: فاز دوم و نهایی طرح تدوین اطلس زبانی استان خراسان جنوبی توسط سعیده شجاع رضوی با همکاری محجوب زیرک در دست انجام است و فاز اول آن به خاتمه رسیده و 1000 نمونه زبانی آوانویسی و در سامانه بارگذاری شده است.
او با بیان اینکه طرح تدوین اطلس زبانی استان کرمان در اداره کل این استان به سرپرستی فرناز فرهی مقدم با همکاری پژوهشگاه آوانویسی و بارگذاری تمام نمونه های زبانی به خاتمه رسیده شرح داد:تدوین اطلس زبانی استان سیستان و بلوچستان (شهرستان ایرانشهر) توسط نگارنده با همکاری سلمان رییسی در دست انجام است و شهرستان های چابهار، خاش، زابل، زاهدان و سراوان نیز توسط نگارنده با همکاری بهجت قاسم زاده در دست انجام است.
به گفته این عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، تدوین اطلس زبانی استان سمنان توسط مرضیه صناعتی با همکاری خانم سلیمه زمانی به اتمام رسیده و تدوین اطلس زبانی استان لرستان (شهرستان خرم آباد) توسط رضا امینی در حال انجام است که طی آن صد مصاحبۀ زبانی آوانویسی شده و در سامانه بارگذاری شده است.
اخلاقی توسعه نرم افزار اطلس زبانی ایران را بعد سوم اطلس زبانی ایران اعلام و اظهار کرد: نرم افزار اطلس زبانی ایران از ابتدا به طور خاص برای اطلس زبانی ایران نوشته شده و در سال 1396 با توجه به فناوری های رایانه ای نو به روزرسانی شده است.
او افزود: در این نرم افزار که با الفبای آوانگار بین المللی سازگار است، آوانوشتۀ پاسخ های هر گویشور به تک تک اقلام زبانی موجود در پرسش نامه (105 واژه و عبارت و 36 جمله)، با الفبای IPA هر یک در جدولی مجزا تایپ می شود.
مجری طرح ملی اطلس زبانی ایران در خاتمه گفت :پس از ورود آوانوشته ها و تکمیل پایگاه داده های تفصیلی یک منطقه یا کل کشور، نرم افزار با توانایی رسم اتوماتیک نقشه های زبانی رنگی می تواند به مثابه ابزاری کارآمد برای تولید نقشه های زبانی، مطابق موضوع مورد پژوهشِ کاربر عمل کند.
منبع: گردشبان