یونسکو نه مهر اصالت به صنایع دستی می دهد نه نشان مرغوبیت - مجله آیرخ

مهر اصالت یونسکو یا نشان مرغوبیت کالا؟ اینها واژه هایی است که وزارت میراث فرهنگی از آنها برای نشان دادن برتری آثار هنرمندان صنایع دستی از آن استفاده می نماید بنا به استناد یک شورای بین المللی و غیردولتی که در این حوزه فعالیت می نماید اما در واقع این برچسب را نه میتوان مهر اصالت دانست و نه متعلق به یونسکو.

این موضوع در پنجمین نشست از سلسله میزگردهای کارشناسی میراث فرهنگی، جهانگردی و صنایع دستی با عنوان آنالیز کارنمودهای نشان مرغوبیت کالا در صنایع دستی آنالیز شد و حسین بختیاری، مدیرعامل شبکه ملی مجمع هنرمندان و صنعتگران، حجت الله مرادخانی، پژوهشگر صنایع دستی و مدرس دانشگاه و سیدعلی خطیب شهیدی، کارشناس هنرهای سنتی و فراورینماینده صنایع دستی پیرامون آن بحث کردند.

در این نشست حجت الله مرادخانی، پژوهشگر صنایع دستی با اشاره به اینکه ترجمه ای غلط به نام مهر اصالت در حوزه صنایع دستی رایج شده گفت: چیزی که از آن به نام مهر اصالت یاد می نمایند، در اصل نشان مرغوبیت کالاست که نه از طرف یونسکو بلکه از طرف شورای جهانی صنایع دستی که یک نهاد غیردولتی است به یک اثر شاخص از هنرمند اعطا می شود.

وی پیرامون اینکه یونسکو نه مهر اصالت به صنایع دستی می دهد نه نشان مرغوبیت گفت: هنرمند برای اخذ نشان مرغوبیت کالا باید چند شاخص را رعایت کند که از آن جمله میتوان به برتری، تعالی و کیفیت استاندارد کالا، اصالت و هویت فرهنگی، ارزشهای زیبایی شناختی، دوستدار محیط زیست بودن، قابل فروش بودن، رعایت حق امتیاز و حقوق نیروی کار و تشویق دیگر فعالان صنایع دستی برای حفظ دانش سنتی در بستر رقابتی اشاره نمود.

به گفته مرادخانی اگر این نشان یک رویکرد متناسب و استراتژی معقول برای رشد خلاقیت و بهره وری کاری هنرمندان صنایع دستی نداشته باشد در نهایت ممکن است به مهاجرت این هنرمندان بینجامد.

او در ادامه گفت: روشهای داوری نشان مرغوبیت کالا نیز باید طبق یک دستورالعمل اصلاح شده اعمال شود. قبلاً ترافیک داوری سنگین بود و داوری چند مرحله ای انجام میشد و پایش از استانها شروع شد و حالا این داوری باید روشن و دستگاه متولی به عنوان یک پروژه برون سپاری شده بر آن نظارت داشته و شیوه داوری از قبل از اجرا تا انتها روشن باشد تا حقی از هنرمندی ضایع نشود. برای نمونه تنوع رشته های داوطلب اخذ نشان مرغوبیت کالا زیاد است اما به مقدار همه آنها کارشناس وجود ندارد و این ابهامات در داوری باید مرتفع شود.

این پژوهشگر با بیان اینکه جوایز هنری فی نفسه مطلوب و مفید هستند به شرطی که در آنها اغراق صورت نگیرد، گفت: باید دانست که نشان مرغوبیت کالا از سوی شورای جهانی صنایع دستی است نه یونسکو. بنابراین مطرح کردن نام یونسکو از اساس اشتباه است و اگر هنرمند دچار این اشتباه شود ممکن است بعدها به سرخوردگی او بینجامد.

این مدرس دانشگاه با تاکید بر اینکه همه انسانها در جهانی امروز ضرورت غیرقابل انکاری برای روزآمد شدن و ارتقا دارند، گفت: نمیتوان از دولت هایی که عملکرد خوبی ندارند، انتظار یاری داشت. نکته ای که در این دوران به آن بی توجهی می شود، آموزش فعالیت در شبکه های مجازی است که هر فراورینماینده ای را توانمند می نماید تا برای کارش بازاریابی و معرفی داشته باشد.

او ادامه داد: نکته بعدی این است که در عمده کسب و کارها نگاه اکوسیستمی وجود ندارد در جهان در این زمینه تجربیات پیروز زیادی وجود دارد که روی برند ملی خود با استفاده از همه ظرفیت ها کار نموده اند همانند کره جنوبی که با استفاده از سینما و موسیقی پاپ جاذبه فرهنگی ایجاد و با توسعه شبکه های اجتماعی در بستر اینترنت کشورش را جهانی کرد. ترویج موج کره ای در ابتدای قرن بیست و یکم سبب افزایش قدرت نرم دولت این کشور، نفوذ سیاسی و اقتصادی و جذب جهانگرد شد و باید گفت که صنایع دستی و محصولات فرهنگی نیز این قابلیت را دارند و می توانند قائم به ذات، سبب جذب جهانگرد شوند فقط یک سند بالادستی احتیاج است که سند توسعه ملی مبتنی بر محصولات فرهنگی باشد.

تشکیل کارگروه های 18 گانه صنایع دستی

در این نشست، حسین بختیاری، مدیرعامل شبکه ملی مجمع هنرمندان و صنعتگران با تاکید بر اینکه اگر هر اتفاقی در جایگاه اصلی خود رخ دهد و براساس آن برنامه ریزی شود، برترین نتیجه را می دهد، گفت: در حوزه صنایع دستی نقصان زیادی به علت نبود برنامه ریزی صحیح وجود دارد. نشان مرغوبیت کالا امتیاز ویژه ای به خالق اثر است اما چرا این نشان تأثیر لازم را در کار هنرمند صنایع دستی ندارد؟ این موضوع به عملکرد کسانی که مسئولیت انجام امور را دارند، برمی شود.

وی گفت: طی فرآیند 16 ساله سازمان صنایع دستی به سازمان میراث فرهنگی و جهانگردی پیوست، اگر در این حوزه تغییری قرار بود رخ دهد، باید جایگاه اقتصادی، اجتماعی و اقتصادی هنرمندان صنایع دستی مشخص می شد تا جوانان برای ادامه کار به این هنرها روی آورند.

این هنرمند صنایع دستی ادامه داد: تعداد زیادی شهر جهانی ثبت شد اما چه فایده ای برای خالقان هنر و هنرمند صنایع دستی، جهانگردان و ساکنان شهرها دارد و این نام چه تغییری در زندگی آنها داشته است؟ صدها نفر مهر اصالت یا همان نشان مرغوبیت کالا گرفته اند که خیلی هم خوب است، اما چه امتیاز و جایگاهی برای آنان تعریف شده است؟ هویت برای ملت ایران در جایگاه های جهانی کجای قاعده کار است؟ وظیفه هنرمند خلق اثر هنری است که آن را به خوبی انجام می دهد اما اصل ماجرا معرفی آن هنر و هنرمند در سطح جهانی است. باید گفت فاصله ای بین ملت و دولت وجود ندارد مگر آنکه دولت خودش را از ملت بداند و اگر دولتمردان از بدنه جامعه باشند فاصله ها از بین خواهد رفت و مسائل و احتیاجهای ملت را خواهند شناخت. در این باره نیز قطعاً کسانی که اداره امور را در دست دارند، باید جوابگو باشند.

بختیاری با بیان اینکه ارزیابی حلقه مفقوده صنایع دستی کشور است، ادامه داد: حالا نشان مرغوبیت کالا یکی از مؤلفه های ارزیابی است مشروط بر اینکه در انجام آن به همه تکالیف یعنی بازاریابی و تبلیغات و معرفی عمل شود. هنرمند محصول را به نحو شایسته ای ساخته حالا این بخش دولتی است که باید آن را به نحو شایسته ای معرفی کند تا جایی که از آن نشان مرغوبیت کالا در اقصی نقاط جهان درآمد و سود به خالق اثر و جامعه برسد.

او با تاکید بر اینکه ساختار وزارت میراث فرهنگی، جهانگردی و صنایع دستی باید احیا شود، گفت: باید فرش نیز در کنار صنایع دستی باشد تا همه اعضای خانواده مکمل یکدیگر باشند.

مدیرعامل شبکه ملی مجمع هنرمندان و صنعتگران گفت: هنرمندان، تشکل ها، مسئولان و متولیان صنایع دستی باید برای اعتلا و ترویج این هنرها همفکری نمایند و مشارکت مؤثر داشته باشند تا بتوانند پرچم صنایع دستی کشور را در مجامع بین المللی بالا ببرند. بعلاوه بازرگانی حوزه صنایع دستی باید آسیب شناسی شود و از همه هنرمندان فعال در شاخه های مختلف بانک اطلاعاتی و جامع تهیه شود.

بختیاری با اظهار تأسف از اینکه مدیریت دولتی انحصاری است، گفت: اتلاف وقت و انرژی داریم و دولت راضی به مشارکت با بخش غیردولتی و خصوصی برای پیشبرد اهداف ملی نیست. در عمل درگیر مسائلی هستیم که نمی تواند جایگاه خواست اجتماعی را محقق کند. باید دولت به بخش خصوصی اعتماد کند و دل به کار بزند تا سنگ اندازی ها و کارشکنی ها با بولدوزر همت برطرف شود.

به عقیده مدیرعامل شبکه ملی مجمع هنرمندان و صنعتگران کارگروه های 18 گانه رشته های صنایع دستی باید تشکیل شود تا بتوانند درباره آثار هنری نظر دهند و تصمیم گیری و داوری نمایند اما متأسفانه انحصار طلبی گرفتاری امروز ایران است.

عطای نشان را به لقایش بخشیدیم

سید علی خطیب شهیدی، کارشناس هنرهای سنتی و فراورینماینده صنایع دستی به عنوان نماینده گروهی که یکی از آثار فراوری شده آنها نشان مرغوبیت کالا دریافت نموده است نیز در این نشست به صورت مجازی حضور داشت و گفت: من و همسرم از سال 1384 کارمان را که احیای نساجی سنتی ایران بود، شروع کردیم و حالا به نقطه ای رسیده ایم که اگر کلاهمان هم سمت وزارت میراث فرهنگی بیفتد، دنبالش نمی رویم. ما در طول سالها جوایز مختلفی گرفته ایم از نشان سرو سیمین جشنواره فجر تا نشان مرغوبیت کالا اما هیچ حمایتی از سوی معاونت صنایع دستی کشور و حتی استان ها نداشته ایم و هر کاری نموده ایم خودمان انجام داده ایم و حالا عطای تمام این نشان ها و تقدیرنامه ها و جوایز را به لقایش فروخته ایم و روی پیشرفت کار خودمان تمرکز نموده ایم.

واقعاً هیچ فرقی نمی نماید که این نشان را داشته باشی یا نه. حتی در معاونت صنایع دستی استان ها نیز وقتی می خواهی پروژه ای مشترک برای احیای صنایع دستی کشور با آنها داشته باشی، در اولویت نیستی. حمایت از فراوری و آموزش هم در معاونت صنایع دستی بیشتر شبیه یک شعار می ماند.

او با بیان اینکه معاونت صنایع دستی در وزارتخانه همانند یک جزیره می ماند که حتی از میراث فرهنگی و جهانگردی نیز جداست، گفت: حتی در داخل معاونت نیز اداره کل های مختلف گویی با هم قهر هستید و هیچ یک دیگری را پوشش نمی دهد.

خطیب شهیدی با اشاره به اینکه نساجی سنتی بزرگترین گروه صنایع دستی با 25 رشته و 27 زیررشته است، گفت: بسیاری از این رشته ها و زیر رشته ها به علت نبود حمایت دولتی و بسترسازی برای فراوری و آموزش از بین رفته اند و اگر به عنوان یک هنرمند صنایع دستی بخواهی این رشته ها را با طرح اقتصادی احیا کنی آنقدر معاونت صنایع دستی جلوی پایت سنگ می اندازد و کارشکنی می نماید که منصرف می شوی.

او گفت: اگر رشته ای منسوخ شود و از یاد استادکاران برود، زمان زیادی برای احیای آن ضروری است تا فراورینماینده دوباره به آن برشود و حتماً باید برای او توجیه اقتصادی داشته باشد. صنعت نساجی چه به صورت سنتی چه غیر سنتی صنعت سختی از نظر تکنولوژی است و فراوری پیچیده ای دارد. از تأمین مواد اولیه تا فرآوری آنها، رنگرزی و بافت و شبکه توزیع بنابراین باید برای هنرمندان نساجی سنتی تسهیلاتی برای فراوری و امکاناتی برای فروش ایجاد کرد.

زنجیره فراوری در صنایع دستی وجود ندارد

خطیب شهیدی با باور اینکه نباید هنرمندان به بخش دولتی وابسته باشند، شرح داد: حتی به عقیده من بازاریابی و تبلیغات نیز می تواند بر عهده هنرمند باشد. گرچه تمام کارهای جهانی امروز تخصصی است و بازاریابی کار کسی است که روی این حوزه متمرکز باشد اما از دولت نمی توان انتظاری داشت که قدمی برای هنرمندان صنایع دستی بردارد چون صلاحیت، امکان و سواد آن را ندارند. پیشنهاد من به همه هنرمندان این است که روی پای خود بایستند و مستقل از دولت عمل نمایند. اگر برای اثری نشان مرغوبیت کالا گرفته اند نباید از دولت انتظار حمایت داشته باشند چون چنین اتفاقی رخ نمی دهد. در حال حاضر در صنایع دستی زنجیره فراوری وجود ندارد و نمی توان کیفیت محصولات فراوری شده در زمان و مکانهای مختلف را باهم یکسان دانست که این نبود هماهنگی در بازار عرضه و تقاضا اشکال وارد می نماید.

او نیز به اهمیت بانک اطلاعاتی هنرمندانی که همچنان کار می نمایند اشاره می نماید و می گوید اگر فراوری نماینده ای در پی چند هنرمند برای فراوری یک صنایع دستی باشد باید خودش کفش آهنی بپوشد، چون بانک اطلاعاتی که الان وجود دارد بسیار قدیمی و ناکارآمد است.

خطیب شهیدی همینطور به لزوم رعایت حق مؤلف و حق امتیاز اشاره می نماید و می گوید: یک هنرمند و فراوری نماینده صنایع دستی بسیار به سختی و با تکیه بر امکانات خود یک رشته صنایع دستی را به روز و اقتصادی می نماید و به محض اینکه پیروز می شود از کار او هزاران نمونه شبیه اما بی کیفیت فراوری می شود و این کار ظلم در حق هنرمند اصلی است. نکته دیگر این است که معاونت صنایع دستی حقی برای قیمت گذاری کالای هنری ندارد. اگر کالایی با هر قیمتی فراوری می شود و بازار خودش را دارد دولت نباید در آن دخالت کند.

به عقیده این فراوری نماینده؛ یک محصول صنایع دستی باید قابلیت تجاری سازی را داشته باشد. اشتغالزایی کند و فرهنگ بومی را ارتقا دهد و معیارهای انتخاب جوایز صنایع دستی واضح و روشن باشد.