کارنامه نه چندان سبز - مجله آیرخ

این فاصله حتی در نامگذاری دولت به نام محیط زیستی ترین دولت تاریخ هم به چشم می آید، به این مفهوم که دولت خودش را همیشه با این مطرح نموده است و کارشناسان و فعالان محیط زیست نه تنها آن را قبول ندارند که باور دارند ضربه ای که دولت تدبیر و امید به محیط زیست ایران زد، باید در تاریخ این سرزمین ثبت کنیم.

این فاصله عجیب را شاید بتوان با آنالیز استدلال های هر دو سوی این ماجرا تا حدودی متوجه شد. به عنوان مثال وقتی دولت در فهرست بلندبالای عملکرد خود در حوزه مدیریت منابع آب یا شرایط جنگل ها و مراتع آماری ارائه می دهد که حکایت از موفقیت در این عرصه دارد، می توان به وسیله پژوهش های اجرا شده به آنالیز صحت این ادعا پرداخت و به کیفیت اجرای آن هم نگاهی ویژه داشت البته نکته مهم در راستی آزمایی عملکرد دولت این است که لزوما افزایش شاخص های مورد اشاره دولت به مفهوم عملکرد مثبت آن نیست.

به عنوان مثال با نگاهی به عملکرد سازمان حفاظت از محیط زیست در حوزه های بخشی و فرابخشی می توان متوجه رشد معنادار شاخص های مختلف محیط زیستی در این بازه زمانی شد اما باید توجه کرد که افزایش این شاخص ها الزاما به معنای بهبود شرایط محیط زیستی کشور نیست. این نکته در فهرست بلندبالای منتشر شده از سوی سازمان محیط زیست مصداق های فراوانی دارد.

به عنوان مثال افزایش 481 درصدی طرح ها و پروژه های دارای مجوز ارزیابی زیست محیطی در بسیاری از موارد دارای نتیجه مثبتی نبوده و نتایج این طرح ها و پروژه ها حتی می تواند به خسارات زیست محیطی در آینده هم منجر گردد یا درباره افزایش تشکل های زیست محیطی فعال باید به این نکته توجه کرد که چقدر سازمان محیط زیست در فرایند افزایشی این تشکل ها نقش داشته یا مهم تر از آن این که چقدر توانسته به پایداری این تشکل ها یاری کند؟ وگرنه لزوما افزایش چنین تشکل هایی را نمی توان به عنوان یک موفقیت پای دولتی نوشت که با وعده های بی شمار محیط زیستی بر سر کار آمده است.

سنجه دیگر برای ارزیابی عملکرد دولت مراجعه به شاخص های بین المللی است، شاخص هایی که مجموعه آن هر دو سال یکبار منتشر می گردد و آخرین آن نشان می دهد ایران با رتبه 67 در رده کشورهایی با عملکرد ضعیف قرار گرفته است.

جالب این که این رتبه در حالی به دست آمده که پیش از دوره شروع دولت تدبیر و امید ایران در رتبه 53 قرار داشت و در آخر این که تنها استناد این گزارش به موارد ذکر شده نبوده و در این راستا از مراجع آماری همچون سالنامه آماری ایران هم برای ارزیابی دولت در حوزه محیط زیست نیز استفاده شده است. این استفاده البته بدون قضاوت شکل گرفته و تنها به مقایسه آماری سال های شروعین دولت و سال آخر عمر آن پرداخته است.

تفاخر به سوءمدیریت

بدیهی است که ارزیابی عملکرد با گزارش اقدامات سازمان محیط زیست تفاوت دارد اما می توان برای رسیدن به همان ارزیابی عملکرد از گزارش اقدامات این سازمان شروع کرد. در فهرست منتشر شده از سوی سازمان حفاظت محیط زیست یکی از مواردی که جزو اهم عملکرد این سازمان عنوان شده حفاظت از گونه های در معرض تهدید و خطر است.

در جدول مورد اشاره قید شده است که در زمان تحویل این سازمان به دولت حسن روحانی تعداد گونه های در معرض خطر دو گونه بوده و حالا که زمان تحویل دولت است به 19 گونه رسیده است، خروجی این عملکرد به باور سازمان محیط زیست ایران حکایت از افزایش 850 درصدی در این زمینه دارد، این در حالی است که این نکته نه تنها نمی تواند جزو عملکرد مثبت دولت محسوب گردد که به نوعی حکایت از تنزل شدید این سازمان دارد.

محمدعلی یکتانیک، کارشناس حیات وحش هم در گفت وگو با جام جم به این نکته اشاره می نماید و می گوید افزایش گونه های در معرض تهدید و خطر به مفهوم سوءمدیریت در این حوزه بود و نه تنها افتخار نیست که باعث تاسف است. نمونه دیگری که جزو اهم عملکرد سازمان محیط زیست عنوان شده مربوط به تعداد تالاب های ثبت شده در کنوانسیون رامسر است.

به گواه جدول منتشر شده تعداد تالاب های ثبت شده در سال شروع به کار دولت 24 تالاب بوده و با ثبت دو تالاب در این کنوانسیون به 26 تالاب رسیده است. یکتانیک در این رابطه هم معتقد است شیوه آماردهی این گونه در حوزه محیط زیست تنها کاربرد فریب افکار عمومی را دارد و شرایط تالاب های ایران گواه روشنی در رد چنین عملنمودهایی است. او می گوید: 90 درصد تالاب های ایران تبدیل به شوره زار شده و عملکرد دولت در این حوزه یک بازگشت به عقب تاسف بار است و جای هیچ دفاعی برای دوستداران طبیعت این سرزمین به جا نمی گذارد.

از جنگل ها تا سازمان های مردم نهاد

گستره محیط زیست بسیار وسیع تر از آن است که بخواهیم آن را محدود به حفظ گونه های جانوری یا شرایط جنگل ها و مراتع و تالاب ها کنیم اما مورد ادعایی دیگر دولت مستقر در حوزه جنگل ها و مراتع هم جالب توجه است.

حسن روحانی در روز درختکاری اسفند سال گذشته عنوان نمود: در دولت تدبیر و امید اقدامات بسیار ارزشمندی درزمینه حفظ آب و خاک انجام شد و درزمینه جنگل کاری از 770 هزار هکتار به 950هزار هکتار رسیدیم این در حالی است که هادی کیادلیری، رئیس پیشین انجمن علمی جنگلبانی کشوربه جام جم می گوید: بسیاری از طرح های جنگل کاری فقط افتتاح شد و هیچ اعتباری برای نگهداری آنها تخصیص داده نشد تا جایی که حجم قابل توجهی از این جنگل ها خشک شدند و از میان رفتند. آمارهای تازه سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری هم به نوعی تکان دهنده است.

این آمارها که اتفاقا به سازمان فائو هم ارسال شده، نشان می دهد در طول سال های 94 تا 99 سالانه 12هزار هکتار جنگل در ایران تخریب شده است. آمار دیگری که جزو مهم ترین عملنمودهای دولت دوازدهم عنوان شده مربوط به تشکل های زیست محیطی فعال است.

آن طور که از جدول منتشرشده می توان متوجه شد، تعداد این تشکل ها در دولت حسن روحانی طی هشت سال گذشته با افزایشی 127درصدی از 443 تشکل در سال شروع دولت به بیش از هزار تشکل در سال خاتمهی رسیده است اما سؤال این است که دولت طی هشت سال گذشته چه یاریی به این تشکل ها نموده است؟چراکه تأسیس یک انجمن مردم نهاد نیازی به یاری دولت ندارد و می توان با طی فرآیند قانونی مجوز آن را از وزارت کشور اخذ کرد اما این که دولت به افزایش بیش از دوبرابری تعداد این تشکل ها افتخار کند این سؤال را پیش می آورد که چه حمایت هایی از سوی دولت برای این تشکل ها اجرا شده است؟ مسعود مولانا، عضو شورای هماهنگی تشکل های محیط زیست می گوید رفتار دولت با تشکل ها در دو دوره فعالیتی اش متفاوت بوده است.

او به جام جم شرح می دهد، باروی کار آمدن عیسی کلانتری، ارتباط با نهادهای مردمی کمرنگ شد،زیرا ابتدا او به این گونه ارتباط ها اعتقادی نداشت اما باگذشت زمان، کم کم متوجه شد بدون حضور و همکاری نهادها، پیشبرد کارها به امری ناممکن تبدیل شده است. آن طور که او می گوید، حدود نیمی از تشکل های محیط زیستی این روزها به معنای واقعی فعال هستند.

مرتضی پورمیرزایی، مدیرعامل انجمن یوزپلنگ ایرانی هم خاطرنشان می نماید، تعداد تشکل ها در دولت تدبیر و امید افزایش چشمگیری داشته اما به باور او ازنظر کیفی این فرایند پایدار نبود. درواقع در این دوره، تعداد زیادی انجمن محیط زیستی تشکیل شد ولی بستری برای این که فعالیت مناسبی داشته باشند، شکل نگرفته است.

نمره ضعیف ایران در دنیا

ماه گذشته روزنامه جام جم در گزارشی به هشت وعده مهم دولت روحانی در حوزه محیط زیست پرداخت. گزارشی که در پی درک میزان تحقق مهم ترین وعده های روحانی در رابطه با محیط زیست بود، وعده هایی که البته اغلب آنها سرانجامی نیافت و محقق نشد اما صحت سنجی ادعای دولت در راستای عملکرد مثبت خود در محیط زیست می تواند از راه های دیگری هم به دست بیاید، نه آنالیز استدلال های دولت و نه شنیدن ادله مخالفان که یکی از این راه ها آنالیز صندلی ایران در حوزه محیط زیست از منظر شاخص های بین المللی است.

یکی از شاخص های مهم توسعه کشورها عملکرد زیست محیطی یا توسعه زیست محیطی آنهاست. این شاخص در حال حاضر معیاری برای ارزیابی پیشرفت کشورها درزمینه محیط زیست است و هر دو سال یکبار منتشر می گردد.

آخرین گزارش منتشرشده در این زمینه که در آن 23شاخص در 11زمینه در 180کشور اندازه گیری شده، کشور ایران با کسب 48 امتیاز در رده 67 قرارگرفته است، بنابراین ایران در رده کشورهایی با عملکرد ضعیف در محیط زیست قرار گرفته است.

تناقض ادعای دولت با شاخص های دنیای

در شاخص عملکرد زیست محیطی معیارهای مختلفی اندازه گیری می گردد که مجموعه آنها در کنار هم نمره هر کشور و درنتیجه رتبه بندی آن را تعیین می نماید. بر اساس این شاخص ها ایران در بعضی حوزه ها پیشرفت و در بعضی دیگر تنزل داشته است.

به عنوان مثال در بخش آلودگی، ایران در رتبه 59 قرار گرفته است اما در بخش آلودگی های ذرات کمتر از 2.5 میکرون و آلودگی ناشی از ازن شرایط نامطلوب است و رتبه ایران در رده نازل 145 و در میان 50کشور آخر در این حوزه قرار گرفته است. البته یکی از بدترین رتبه های ایران در این شاخص مربوط به تنوع زیستی است.

در این بخش رتبه ایران از کشورهایی همچون عربستان سعودی، قطر، عراق، نیجریه، کنیا و مصر هم ضعیف تر و در رتبه 137 قرارگرفته است البته این بدترین شرایط در جدول شاخص های بین المللی نیست. در این جدول بدترین عملکرد مربوط به شاخص در معرض قرار دریافت با سرب با رتبه 164است.

نکته جالب دیگر تناقض آمارهای منتشرشده دنیای با آن چیزی است که سازمان محیط زیست آن را جزو مهم ترین عملکرد دولت تدبیر قرار داده است.

جالب این که جدول مؤلفه ها و شاخص های اصلی عملکرد زیست محیطی نشان می دهد طی 10سال اخیر شاخص از دست دادن تالاب ها بیشترین درصد کاهش را داشته که بیانگر عملکرد نامناسب زیست محیطی در این حوزه است اما ادعای دولت در این حوزه به شکل عجیبی حکایت از بهبود شرایط تالاب های ایران دارد.

صندلی محیط زیست ایران در دنیا

داده های لحاظ شده در این جدول بنا بر شاخص های دنیای است و نشان می دهد صندلی ایران بر اساس این شاخص ها در دهه گذشته مناسب تر بوده است.

ویرانه محیط زیست در انتظار دولت بعدی

این جدول هر دو سال یکبار در اجلاس دنیای اقتصاد در داووس با همکاری دانشگاه های ییل و کلمبیا منتشر می گردد که در آن 32شاخص در 11زمینه در 180کشور اندازه گیری می گردد. بعضی از این شاخص ها در جدول بالا قید شده است.

ترقی معکوس در 8 سال

با آنالیز سالنامه آماری سه دوره مختلف یعنی 1392 شروع به کار دولت تدبیر و امید و مقایسه آن با سال های 1396 یعنی خاتمه دوره اول و سال های98 و 99 یعنی سال های خاتمهی دولت می توان به نتایج جالب توجهی دست یافت که گاه تعارض های آشکاری با عملنمودهای ادعا شده توسط سازمان محیط زیست دارد.

میثم اسماعیلی - جامعه / روزنامه خبرنگاران