فارغ التحصیلان پزشکی رفتند که رفتند! - مجله آیرخ

به گزارش اعتماد، محمدصادق خیاطیان، ابتدای تابستان سال جاری هم از آیین نامه مصوب اسفند 1400 در هیات دولت برای استفاده از ظرفیت نخبگان در بخش های مختلف دولت اطلاع داد و در شرح هدف از تصویب این آیین نامه گفت: کشور های اطراف، پروژه های بزرگی را تعریف می نمایند که نخبگان ایرانی را جذب نمایند و با وعده پول های کلان این افراد را به سمت خود ببرند.

پزشکان هم بخشی از نخبه های کشور هستند و می فرایند و برنمی گردند

طبق اعلام سه سال قبل مسوولان سازمان نظام پزشکی، از ابتدای دهه 90 تا سال 1397، تعداد درخواست پزشکان برای دریافت تاییدیه حرفه ای Good Standing به سالانه 1000 فقره افزایش یافت و پیش بینی ها حکایت از آن داشت که در این بازه 7 ساله، سالانه 300 الی 350 پزشک عمومی و 300 پزشک متخصص به خارج از کشور مهاجرت نموده اند.

بی شمار وعده های محقق نشده دولت های وقت درباره اصلاح و برطرف چالش های سیاسی، مالی، اجتماعی، بهبود شرایط زیست شهفرایندان در کشور، خاتمه مفاسد مالی و رانت خواری ها و تبعیض های اجتماعی و مالی در تمام سطوح جامعه، از جمله مهم ترین دلایل تصمیم شمار زیادی از پزشکان برای عزیمت دایم به مقصد کشور هایی بود که علاوه بر تامین این مطالبات به عنوان خواسته بحق هر شهفرایند و هر انسان، بتوانند بدون گرفتار شدن در دایره بروکراسی فرساینده و کهنه اداری و بعلاوه با بهره مندی از نظام آموزشی به روز و مدرن در دنیا پیشرفته، هم حرف نوی برای گفتن و شنیدن داشته باشند هم خدمات انسان محبت آمیز خود را مطابق با معیار های روز فراگرفته و ارایه دهند.

فارغ التحصیلان رشته های پزشکی تنها گروه صف بسته برای مهاجرت به قاره سبز و امریکا نبودند. طبق آمار های رسمی، تعداد دانشجویان ایرانی در خارج از کشور در فاصله سال های 2010 تا 2019، از حدود 44 هزار نفر به بیش از 59 هزار نفر افزایش یافت و در سال 2019، کشور ایران از بابت دانشجو فرستی، بین 241 کشور دنیا به رتبه 19 رسید.

طبق این آمار، از مجموع دانشجویان ایرانی مهاجر خارج از کشور، حدود 10 هزار نفر در رشته های پزشکی مشغول تحصیل بودند. طبق شنیده های اعتماد، در فاصله سه سال گذشته تا به امروز، تعداد تقاضای پزشکان برای دریافت تاییدیه های حرفه ای از سازمان نظام پزشکی به بیش از 4 هزار فقره در سال افزایش یافته که این رشد بیش از سه برابری در فاصله سه سال، نشان می دهد همان شرایطی که جمعی از نخبگان کشور را مصمم به مهاجرت و ترک وطن نموده بود حالا به مراتب ناامیدنماینده تر شده که فارغ التحصیلان رشته های پزشکی ترجیح می دهند سختی و دشواری ترک زادگاه را به جان خریده، اما حداقل به کشوری بفرایند که شأن و کرامت همه انسان ها، فارغ از هر گونه تعلق و تفکر و مکنت، برابر و یکسان رعایت و محترم شمرده گردد.

افزایش بیش از سه برابری تقاضای مهاجرت گروهی از نخبگان کشور آن هم به فاصله سه سال، باز هم تاییدی دوباره است بر کاهش شدید سرمایه اجتماعی و البته آب رفتن این سرمایه که باید به عنوان پشتوانه دولت ها مورد توجه قرار می گرفت، بازتاب موثری در تغییر رویکرد دولت های وقت نداشت.

26 مرداد سال جاری، هیات وزیران مصوبه ای درباره افزایش یک ساله سقف کارانه پزشکان شاغل در منطقه ها برخوردار به رقم 120 میلیون تومان داشت، اما به نظر می رسد در شرایطی که نخبگان کشور از هر گشایشی در نابسامانی های سیاسی و اجتماعی و مالی ناامید شده اند، مشوق های ریالی و مادی از جنس نوشداروی بعد از مرگ سهراب، دیگر پاسخگو نخواهد بود.

اگر امروز و در چهارمین دهه بعد پیروزی انقلاب، شهر های دورافتاده از دسترسی به یک پزشک متخصص محروم هستند، علتی ندارد جز اینکه پزشک غیربومی، صرفا به جبر طرح اجباری زندگی موقت در یک منطقه فاقد هرگونه امکانات را تاب می آورد و برای خاتمه یافتن این اجبار دو ساله آن هم در منطقه ای که نه آب آشامیدنی سالم دارد و نه جاده و نه زیرساخت های معمول مثل خطوط اینترنت و آنتن دهی شبکه تلفن همراه، ثانیه شماری می نماید.

برای جمعی که می خواهند برگردند هم هیچ قدمی برنمی دارید

بخش دیگر از این حکایت مربوط به آن تعداد از فارغ التحصیلان رشته های پزشکی و پیراپزشکی است که در سال های گذشته برای ادامه تحصیلات تخصصی، راهی یکی از دانشگاه های پزشکی خارج از کشور شده اند و بعد از خاتمه تحصیلات و دریافت مدرک تخصصی و حتی در مواردی، اشتغال به طبابت در کشور مقصد، حالا قصد بازگشت به وطن و خدمت به شهفرایند ایرانی در زادگاه خودشان را دارند. حتی برای تسهیل بازگشت این گروه از نخبگان هم هیچ تسهیلاتی فراهم نشده تا انگیزه ساز افزایش تعداد بازگشتی ها باشد.

آمار های رسمی وزارت بهداشت نشان می دهد که از جمع فارغ التحصیلان رشته های پزشکی که طی 10 سال اخیر برای ادامه تحصیلات تکمیلی و تخصصی مهاجرت نموده اند، تعداد بسیار اندکی و حدود 2000 نفر و کمتر از 15 درصد متقاضی انتقال به داخل کشور بوده اند و البته برای همین تعدادی که قصد بازگشت داشتند هم هیچ تسهیلات مشوق و امیدوارنماینده ای مهیا نیست.

سه سال قبل از مجموع 1600 دانشجوی پزشکی متقاضی انتقال به دانشگاه های علوم پزشکی داخل کشور، 700 نفر واجد شرایط انتقال تشخیص داده شدند، اما به علت موانع سختگیرانه پیش روی متقاضیان، فقط 92 نفر پیروز به اخذ پذیرش از دانشگاه های علوم پزشکی داخل شدند.

مرداد ماه سال جاری هم دو خبر مربوط به نحوه انتقال فارغ التحصیلان رشته های پزشکی به دانشگاه های داخل کشور منتشر شد که چیزی نبود جز تمدید همین سنگ اندازی های ناامید نماینده.

ابتدای مرداد ماه، معاونت آموزشی وزارت بهداشت با صدور اطلاعیه ای برای آزادسازی مدارک فارغ التحصیلان علوم پزشکی جهت مهاجرت به خارج از کشور از اجرای دوباره محدودیت های مستند به طرح قانون خدمات پزشکان و پیراپزشکان اطلاع داد. طبق این اطلاعیه، متقاضیان تحصیل با هزینه شخصی در خارج از کشور و مشمول قانون خدمت پزشکان و پیراپزشکان، تا زمانی که دوره طرح خود را در منطقه ها انتخابی سپری ننموده باشند، امکان دریافت مدارک فارغ التحصیلی را نداشته مگر آنکه وثیقه های کلانی بالای 200 میلیون تومان و در قالب اسناد ملکی بسپرند و در این صورت هم پس از ارایه تعهد خدمت بعد از فراغت از تحصیل در دانشگاه خارجی، صرفا مدارک تحصیلی و گواهی موقت طبابت دریافت می نمایند.

در پی صدور این اطلاعیه که واکنش های فراوانی در جامعه عمومی در پی داشت و انتقاد هایی با مضمون مداخله دولت در زندگی و تصمیمات شخصی نخبگان را برانگیخت، مشاور معاون آموزشی وزارت بهداشت با تاکید بر اینکه همه افراد می توانند بعد از گذراندن طرح قانون خدمات پزشکان و پیراپزشکان، مدرک خود را آزاد نمایند، گفت: کسانی که تعهد خدمت به وزارت بهداشت دارند و از امکانات این وزارتخانه استفاده نموده و در بیمارستان های تابعه تحصیل نموده اند؛ باید حتما سنوات تعهدات خود را بگذرانند و بعد از اتمام تعهدات می توانند مدرک خود را آزاد نمایند.

بنابراین، محدودیت آزادسازی مدارک برای هیچ گروهی وجود ندارد و همه افراد می توانند بعد از گذراندن طرح قانون خدمات پزشکان و پیراپزشکان یا تعهد خدمت، مدرک خود را آزاد نمایند. کسانی که قصد تحصیل در رشته پزشکی و پیراپزشکی دارند و بعلاوه افرادی که تخصص و فوق تخصص می گیرند، متعهد به خدمت در وزارت بهداشت هستند. قانون نوی هم تصویب نشده و این قانون از قبل وجود داشته، اما در مقطعی اجرا نمی شد.

در پی اطلاع رسانی درباره به جریان افتادن دوباره طرح مصوب فروردین 1367 که تمام فارغ التحصیلان رشته های پزشکی، نتیجه اجرای اجباری آن را اتلاف عمر و وقت خود می دانند و اجبار به انجام این طرح را تبعیضی آشکار در مقایسه با فارغ التحصیلان سایر رشته های دانشگاه های دولتی و وابسته به وزارت علوم قلمداد می نمایند، هفته اول مرداد ماه، دبیر شورای عالی برنامه ریزی علوم پزشکی گفت که دانشجویان ایرانی خارج از کشور متقاضی انتقال به داخل که بعد از 2019 تحصیل خود را در خارج شروع نموده اند، به شرط آنکه دانشگاه انتخابی شان، از لیست مورد تایید وزارت بهداشت باشد، باید در آزمون صلاحیت علمی شرکت نمایند و دانشجویانی که بعد از سال تحصیلی 2023- 2022 به خارج کشور رفته اند هم، در صورت تقاضای انتقال می توانند در آزمون صلاحیت علمی شرکت نمایند، اما فقط می توانند به رشته های مقطع کارشناسی منتقل شوند.

طبق این تصمیم نو، در واقع دانشجویان پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی که خارج از کشور تحصیل نموده و حالا می خواهند به ایران بازگردند، صرف نظر از اینکه چه مقدار از وقت و عمر و سرمایه خود و خانواده را به صرف یادگرفتن علم پزشکی رسانده اند، در صورت قبولی در آزمون صلاحیت علمی تنها می توانند به رشته هایی با مقطع کارشناسی منتقل شوند.

رویه نوی که به وسیله این مقام مسوول اعلام شد، نقطه مقابل مصوبه ای بود که شهریور 1397 در همین شورا به تصویب رسید و حق انتقال به دانشگاه های داخل کشور را از تمام دانشجویان مشغول به تحصیل در رشته های علوم پزشکی از ابتدای سال 2019 سلب می کرد.

سلب امکان ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر برای دانشجوی رشته های پزشکی مهاجر به خارج از کشور در حالی است که هر دو سال یک بار، وزارت بهداشت لیستی از دانشگاه های پزشکی خارجی مورد تایید را با استناد به نظام رتبه بندی تایمز، شانگ های و QS بازنگری و به روزرسانی و منتشر می نماید و در آخرین بازنگری هم 907 دانشگاه از 60 کشور دنیا مورد تایید وزارت بهداشت است که متقاضیان تحصیل در رشته های پزشکی می توانند با اطمینان از تایید مدارک این دانشگاه ها، اقدام نمایند.

تناقض ها، سنگ اندازی ها، شعار ها

مجموع اقدامات چند ماه گذشته چیزی نیست جز تناقض و مانع تراشی و شعار. هنوز امضای مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی برای افزایش 20 درصدی ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی خشک نشده است.

مسوولان و اعضای این شورا که از حمایت بعضی نمایندگان ذی نفع مجلس هم برخوردار بودند و به وسیله مسوولان وزارت بهداشت هم مشوق های متعدد دریافت کردند، در حالی تصمیم به افزایش تعداد دانشجوی رشته های پزشکی با توجیه برطرف کمبود شدید پزشک در منطقه ها محروم گرفتند که طبق اعلام سال 1398 سازمان نظام پزشکی، در فاصله سال های 1388 تا 1397، پذیرش دانشجوی پزشکی رشد حدود 117درصدی داشته و تعداد کل جامعه پزشکی در کشور هم تا خاتمه سال 1398 حدود 139 هزار نفر شامل پزشک عمومی و متخصص با شاخص 1.74 به ازای هر 1000 نفر جمعیت کشور است که به گفته مسوولان پیشین سازمان نظام پزشکی، این عدد در مقایسه با کشور های منطقه چندان عدد بدی نیست، چنانکه شاخص تعداد پزشک به ازای هر 1000 نفر جمعیت در کشور پاکستان، 0.8، در عربستان 1.4، در امارات 1.7 و در ترکیه 1.9 است.

همسو با این مصوبه که نتیجه ای جز تضعیف نظام آموزشی و فارغ التحصیلی شبه پزشک نخواهد داشت، اختیار مهاجرت پزشکان برای تحصیل در دانشگاه های برتر دنیا هم با خاکبرداری از چاله کهنه و فراموش شده آزاد سازی مدرک به شرط وثیقه گذاری یا گذراندن دوره طرح سلب و محدود می گردد آن هم با شعار مهاجرت معکوس و نگهداشت نخبگان.

اما تناقض در این است که از همان تعداد انگشت شماری هم که رفته اند و علم روز آموخته اند و حالا می خواهند به کشور برگردند و به مردم خدمت نمایند، استقبال شایانی به عمل نمی آید، بلکه مانع پشت مانع جلوی پای شان می گذارند و زحمات آن ها برای فراگیری تحصیلات تکمیلی و تخصصی در دانشگاه های خارجی را به نشستن پشت میز و نیمکت مقطع کارشناسی تقلیل می دهند. واقعا کدام گزاره را باور کنیم؟